پروتز چشم یا چشم مصنوعی چیست؟
پروتز چشم یک دستگاه پزشکی است که برای جایگزینی چشم طبیعی از دست رفته به علت اختلالات بینایی یا آسیب‌دیده طراحی شده است. این پروتزها نه تنها برای بازسازی ظاهر چشم و بهبود زیبایی فرد ساخته میشوند، بلکه به‌منظور ارتقای کیفیت زندگی و کمک به فرد برای بازگشت به فعالیت‌های روزمره نیز کاربرد دارند.
پروتزهای چشم معمولاً از مواد سازگار با بدن مانند پلاستیک یا سیلیکون ساخته میشوند و به‌طور جراحی در حفره چشمی قرار می‌گیرند. این پروتزها به‌طور طبیعی با حرکت چشم هماهنگ میشوند تا ظاهری طبیعی‌تر ایجاد کنند، اعتماد به نفس فرد را تقویت کنند و از تأثیرات منفی روانی و اجتماعی ناشی از از دست دادن چشم جلوگیری کنند.
تأثیر پروتز چشم در زیبایی
پروتز چشم با تقلید دقیق از رنگ و ساختار چشم طبیعی، به بازگرداندن تقارن و زیبایی چهره کمک می‌کند. این پروتزها ظاهر طبیعی‌تری ایجاد کرده و باعث افزایش اعتماد به نفس فرد در فعالیت‌های روزمره و تعاملات اجتماعی میشوند. استفاده از تکنیک‌های پیشرفته مانند رنگ‌آمیزی عنبیه و لایه‌های شفاف براق، طبیعی بودن چشم مصنوعی را بهبود می‌بخشد و تشخیص آن را دشوار می‌کند.
انواع پروتز چشم یا چشم مصنوعی
چشم مصنوعی به طور کلی از نظر نوع حرکت , نوع ساخت و نوع متریال دسته بندی میشوند. در ادامه هر یک را بررسی میکنیم:
- از نظر حرکت:
- پروتز ثابت: این پروتز پس از تخلیه چشم در حفره چشم قرار می‌گیرد و هیچ حرکتی ندارد، زیرا هیچ بافت عضلانی برای حرکت وجود ندارد. این نوع پروتز قدیمی است و معمولاً حرکتی نخواهد داشت.
- پروتز متحرک: در این نوع پروتز، پس از کاشت ایمپلنت کروی شکل (که معمولاً از هیدروکسی آپاتایت یا پلی متیل متاکریلات ساخته می‌شود)، عضلات چشم به آن متصل می‌شود. پس از گذشت دوره نقاهت ۶ تا ۸ هفته‌ای، پروتز به راحتی روی ایمپلنت قرار می‌گیرد و حدود ۴۰ تا ۶۰ درصد حرکت طبیعی دارد. این نوع پروتز در حال حاضر پرکاربردترین است.
- پروتز پین‌گذاری: این نوع پروتز متحرک به وسیله پینی به ایمپلنت متصل می‌شود و حرکت طبیعی‌تر (تا ۹۵ درصد) دارد. این روش دیگر مورد استفاده قرار نمی‌گیرد و منسوخ شده است.
- از نظر نوع ساخت:
- پروتز آماده: این پروتزها از قبل ساخته شده و پس از تست به بیماران تحویل داده میشوند. این نوع پروتزها معمولاً مشکلاتی مانند عدم تطابق با چشم بیمار و کیفیت پایین دارند و ممکن است باعث افزایش ترشحات شوند.
- پروتز سفارشی (Custom fabricate): این پروتزها پس از قالب‌گیری از حدقه چشم بیمار ساخته میشوند و دقیقاً همرنگ و هم اندازه چشم بیمار هستند. این پروتزها از کیفیت بالاتری برخوردارند و تطابق بیشتری با چشم طبیعی بیمار دارند.
- از نظر متریال:
- در گذشته، پروتزهای چشم بیشتر از شیشه ساخته می‌شدند، اما در حال حاضر از آکریلیک یا آکروکامپوزیت استفاده می‌شود که کیفیت بالاتر و تطابق بهتری با بدن دارند.
انتخاب پروتز مناسب باید توسط تیم پزشکی متخصص انجام شود تا متناسب با نیازهای فردی و شرایط خاص بیمار، بهترین پروتز انتخاب گردد.
ساختار پروتز چشم مصنوعی:
- زمینه سفید رنگ: این قسمت پایه پروتز است که همرنگ سفیدی چشم طبیعی بوده و با قالب‌گیری دقیق از کاسه چشم ساخته می‌شود. سایر اجزاء مانند عنبیه، مردمک و مویرگ‌ها روی این قسمت نصب میشوند.
- عنبیه و مردمک: عنبیه قسمت رنگی چشم است که بر روی زمینه سفید نصب می‌شود و مردمک، نقطه مشکی در وسط آن است. در گذشته رنگ عنبیه با قلم‌مو اعمال میشد، اما امروزه از دستگاه‌ها و روش‌های پیشرفته برای تطابق دقیق رنگ با چشم طبیعی بیمار استفاده می‌شود.
- لایه شفاف: یک لایه شفاف بر روی تمامی اجزاء قرار می‌گیرد که باعث براق و شفاف دیده شدن پروتز می‌شود. این لایه به‌گونه‌ای ساخته می‌شود که با بدن سازگار باشد و از بروز حساسیت، التهاب یا عفونت جلوگیری کند.
ترکیب اجزاء چشم مصنوعی بسته به نیازهای فرد و شرایط خاص وی توسط تیم پزشکی متخصص تعیین می‌شود.
پروتز چشم یا چشم مصنوعی از چه چیزی ساخته می شود؟
در قدیم چشم مصنوعی یا شیشه ای واقعا از شیشه ساخته می شد. امروزه چشم مصنوعی از اکریلیک، پلی اتیلن و هیدروکسی آپانیت سخت ساخته می شود.
اکریلیک یک ماده پلاستیکی شفاف با استحکام، سختی و شفافیت نوری فوق العاده است.
برای نصب چشم مصنوعی، ابتدا یک ایمپلنت در کاسه چشم جاسازی می شود و سپس چشم مصنوعی در آن قرار می گیرد. این ایمپلنت چشمی یک قطعه جداگانه، سخت و گرد است که با عمل جراحی به صورت دائمی در کاسه چشم قرار می گیرد. این ایمپلنت چشمی معمولا قبل از اینکه در کاسه چشم جاسازی شود، با بافت های زنده یا بالشتک مصنوعی پوشانده می شود.
نحوه جای گذاری ایمپلنت چشم:
در ابتدا تخلیه چشم فرد بیمار صورت می گیرد که به صورت زیر است:
انواع و مراحل تخلیه چشم:
در تخلیه چشم، عضلاتی که به بیرون کره چشم وصل بوده و باعث حرکت چشم می شوند، برداشته نمی شود. تنها در موارد تومورهای بدخیم خارج چشمی، پزشکان مجبور به تخلیه کامل حدقه می شوند. دو روش جراحی برای برداشتن چشم و تخلیه حدقه چشم وجود دارد:
- تخلیه داخل کره چشم و خارج کردن محتویات داخل (Evisceration):
در این روش بخش ژله ای داخل چشم (شامل عنبیه و قرنیه) با مکش (ساکشن) خارج می شود. این کار با ایجاد یک برش جلوی چشم انجام می شود. در این روش بخش بیرونی (صلبیه) و بافت های متصل به کاسه چشم حفظ می شود. مزیت این روش زیبایی بیشتر چهره فرد است نسبت به حالتی که کل چشم تخلیه شود. با گذاشتن پروتز در بخش تخلیه شده ی چشم، تحرک چشم مصنوعی بیشتر خواهد بود.
- تخلیه کل حدقه، شامل چشم، عضلات و سایر بافت ها (Enucleation): در این روش، کل کره چشم بریده و برداشته می شود.
در این روش کره چشم و ماهیچه و ساختارهای داخلی چشم برداشته می شود. تنها صلبیه و گاهی قرنیه باقی می ماند. تصمیم در مورد نوع تخلیه توسط پزشک و با توجه به میزان آسیب دیدگی چشم و شرایط آن گرفته می شود. عمل جراحی تخلیه چشم معمولا با بی حسی موضعی و به همراه داروهای آرام بخش و مسکن انجام می شود. بیهوشی کلی معمولا نیازی نیست و اختیاری است. بعد از عمل هم آنتی بیوتیک به صورت قطره چشمی تجویز می شود و چشم به مدت چند ماه باید پوشانده شود تا بهبود یابد.
- تخلیه کل حدقه چشم به همراه بافت های متصل به صلبیه چشم (Exenteration):
در این روش تمامی محتویات کاسه چشم به همراه عضلات متصل به صلبیه به علت آسیب جدی تر از چشم جدا می شوند. حتی در شرایطی که فرد دچار سرطان پوست و عفونت وخیم باشد، ممکن است پزشک پلک ها را نیز جدا سازد. پس علاوه بر پروتز چشم، نیاز است بخش های از بین رفته پوست صورت در اطراف چشم هم برای بیمار طراحی و نصب گردند.
نحوه جای گذاری این ایمپلنت‌ها بدین صورت است که بعد از تخلیه چشم و بهبود چند ماهه، پروتزیست از طریق قالب گیری این ناحیه، یک ایمپلنت چشم مخصوصِ دائمی و عمیق برای فرد بیمار می‌سازد. این ایمپلنت دارای حجمی تقریبا برابر با چشم فرد است و با عمل جراحی درون کاسه چشم قرار می‌گیرد.
ایمپلنت‌های چشمی امروزی از جنس هیدروکسی آپاتایت، آلومینا یا آکریلیک ساخته میشوند و زاویه حرکتی 30 تا 60 درصدی برای چشم مصنوعی فراهم می‌کنند.
پس از جراحی و نصب چشم مصنوعی، ممکن است به دلیل تغییر شکل کاسه چشم در طول زمان، نیاز به تنظیمات جزئی برای تطابق بهتر پروتز وجود داشته باشد.
پس از جراحی، حدود 2 ماه برای بهبود بافت و تثبیت ماهیچه‌های اطراف ایمپلنت زمان لازم است و سپس پروتز چشم با توجه به قالب‌گیری ساخته می‌شود.
همچنین، فرد ممکن است با چالش‌های روحی مواجه شود؛ بنابراین دریافت مشاوره روانی و حمایت عاطفی توسط متخصصین توصیه می‌شود.
از طریق اتصال ماهیچه‌های ناحیه تخلیه شده به ایمپلنت می‌توان یک حرکت قابل قبول را برای پروتز فرد بوجود آورد. به طوری که در بسیاری از موارد، دیگران متوجه استفاده بیمار از چشم مصنوعی نخواهند شد.
حرکت پروتز چشم
- پروتز چشم ثابت: این نوع پروتز برای افرادی که چشمشان با روش‌های قدیمی حدودا 30 تا 40 سال پیش (مانند جانبازان جنگ) تخلیه شده یا به دلیل ضربه، تومور و سرطان عضلات چشمشان برداشته شده است، کاربرد دارد؛ زیرا فاقد عضلات حرکتی در چشم خود هستند.
- پروتز چشم متحرک: این نوع پروتز در ۲ نوع بدون پین و با پین گذاری موجود هستند:
پروتز متحرک بدون پین: در این پروتز بعد از جراحی داخل چشم ( تخلیه یا نیمه تخلیه چشم )، عضلات چشم باقی مانده و یک جسم کروی از جنس اسفربال داخل چشم قرار گرفته و سپس عضلات به آن جسم کروی متصل میشوند. پروتزهای بدون پین به طور میانگین بین 40 تا 50 درصد حرکت دارند که ممکن است بسته به شرایط نیز متغیر باشند.
پروتز متحرک با پین گذاری: حدود ۳۰ الی ۴۰ سال گذشته، برای پروتز چشم متحرک یک سوراخ روی جسم کروی زده شده و یک پین داخل آن قرار میگرفت و سپس پشت پین به پروتز متصل میشد. این روش یک حرکت مطلوب تا ۹۵ درصد به پروتز اعطا میکرد اما وجود پین باعث افزایش عفونت و ترشحات چشم شده و به همین دلیل امروزه دیگر از این نوع استفاده نمیشود.
در پروتز های اسکرال شل یا بدون تخلیه، چون بافت ها و عضلات چشم در مکان خود قرار دارند میانگین حرکت بسیار خوبی تا 50 الی 60 درصد و یا حتی تحت شرایطی تا 95 درصد نیز وجود دارد .
پروتز چشم با بهره‌گیری از فناوری‌های پیشرفته مهندسی پزشکی و بیومکانیک، نه تنها زیبایی ظاهری فرد را باز می‌گرداند بلکه عملکرد چشم مصنوعی را طبیعی و کارآمد می‌کند. این پروتزها به گونه‌ای طراحی شده‌اند که حرکت آن‌ها شبیه چشم طبیعی باشد و فرد در زندگی روزمره احساس راحتی و اعتماد به نفس کند. استفاده از مواد پیشرفته، تطابق دقیق با نیازهای فرد را امکان‌پذیر می‌کند و توجه به جنبه‌های روانی نیز در بهبود کیفیت زندگی و سازگاری فرد با وضعیت جدید نقش دارد.
:References
https://mahaneye.com/%da%86%d8%b4%d9%85-%d9%85%d8%b5%d9%86%d9%88%d8%b9%db%8c/#h-%D8%AD%D8%B1%DA%A9%D8%AA-%D9%BE%D8%B1%D9%88%D8%AA%D8%B2-%DA%86%D8%B4%D9%85
https://mahaneye.com/%d8%a7%d9%86%d9%88%d8%a7%d8%b9-%d8%a7%db%8c%d9%85%d9%be%d9%84%d9%86%d8%aa%d9%87%d8%a7%db%8c-%da%86%d8%b4%d9%85%db%8c/
https://iranoptician.com/ocular-prosthesis-artificial-eye/#i-9
https://kavianclinic.com/%D8%B3%D8%A7%D8%AE%D8%AA-%DA%86%D8%B4%D9%85-%D9%85%D8%B5%D9%86%D9%88%D8%B9%DB%8C/#h-%D9%85%D8%B1%D8%A7%D8%AD%D9%84-%D8%B3%D8%A7%D8%AE%D8%AA-%D9%BE%D8%B1%D9%88%D8%AA%D8%B2-%DA%86%D8%B4%D9%85-nbsp
https://cosmeticprotez.com/%D9%85%D8%B1%D8%A7%D8%AD%D9%84-%D8%B3%D8%A7%D8%AE%D8%AA-%DA%86%D8%B4%D9%85-%D9%85%D8%B5%D9%86%D9%88%D8%B9%DB%8C/
