بازخورد حسی یکی از مهم‌ترین جنبه‌های ارتباط بین بدن انسان و محیط اطراف است. این سیستم شامل گیرنده‌های متنوعی است که اطلاعاتی همچون لمس، فشار، دما، درد و موقعیت را دریافت کرده و از طریق سیستم عصبی به مغز منتقل می‌کنند.
انواع گیرنده‌های حسی در بدن
گیرنده‌های حسی، ساختارهای تخصصی هستند که محرک‌های حسی را به سیگنال‌های الکتریکی تبدیل می‌کنند. این گیرنده‌ها بر اساس نوع محرکی که به آن پاسخ می‌دهند، به دسته‌های مختلفی تقسیم می‌شوند.
گیرنده‌های مکانیکی
به تغییرات مکانیکی مانند لمس، فشار، کشش، ارتعاش و صدا پاسخ می‌دهند. این گیرنده‌ها در پوست، ماهیچه‌ها، مفاصل و گوش داخلی یافت می‌شوند. به عنوان مثال، گیرنده‌های لمسی در پوست، حس لامسه را ایجاد می‌کنند و گیرنده‌های موجود در گوش داخلی، مسئول شنوایی و تعادل هستند.
گیرنده‌های شیمیایی
به مواد شیمیایی موجود در محیط پاسخ می‌دهند. این گیرنده‌ها در زبان (حس چشایی)، بینی (حس بویایی) و همچنین در رگ‌های خونی (برای تشخیص تغییرات در غلظت اکسیژن و دی‌اکسید کربن) وجود دارند.
چشایی روی زبان انسان به طعم‌های خاص حساس هستند.
گیرنده‌های نوری
این گیرنده‌ها در شبکیه چشم قرار دارند و شامل سلول‌های استوانه‌ای (مسئول دید در نور کم) و سلول‌های مخروطی (مسئول دید رنگی و جزئیات) می‌شوند.
گیرنده‌های دمایی
به تغییرات دما پاسخ می‌دهند. این گیرنده‌ها در پوست و همچنین در هیپوتالاموس (بخشی از مغز که در تنظیم دمای بدن نقش دارد) قرار دارند.
گیرنده‌های درد
به محرک‌های آسیب‌زا مانند فشار شدید، دمای بسیار بالا یا پایین و مواد شیمیایی خاص پاسخ می‌دهند و حس درد را ایجاد می‌کنند.
روش‌های انتقال اطلاعات
پس از تحریک گیرنده‌های حسی، سیگنال‌های الکتریکی (پتانسیل عمل) از طریق اعصاب حسی به سیستم عصبی مرکزی (مغز و نخاع) منتقل می‌شوند. این انتقال از طریق فیبرهای عصبی صورت می‌گیرد که می‌توانند میلین‌دار (با سرعت انتقال بالا) یا بدون میلین (با سرعت انتقال پایین) باشند.
پردازش اطلاعات
اطلاعات حسی پس از ورود به سیستم عصبی مرکزی، در مراکز مختلف مغز پردازش می‌شوند. به عنوان مثال، اطلاعات مربوط به حس لامسه در قشر حسی پیکری، اطلاعات بینایی در قشر بینایی و اطلاعات شنوایی در قشر شنوایی پردازش می‌شوند. در این مراکز، اطلاعات حسی با اطلاعات دیگر (مانند حافظه و تجربیات قبلی) ترکیب شده و درک نهایی از محرک حسی شکل می‌گیرد.
پاسخ به اطلاعات
پردازش اطلاعات حسی منجر به ایجاد پاسخ‌های مختلفی در بدن می‌شود. این پاسخ‌ها می‌توانند به دو دسته کلی تقسیم شوند:
پاسخ‌های انعکاسی
پاسخ‌های سریع و غیرارادی به محرک‌های حسی هستند که بدون دخالت مستقیم مغز انجام می‌شوند. به عنوان مثال، عقب کشیدن دست هنگام لمس جسم داغ یک پاسخ انعکاسی است.
پاسخ‌های ارادی
پاسخ‌هایی هستند که با تصمیم و اراده فرد انجام می‌شوند و توسط مغز کنترل می‌شوند. به عنوان مثال، برداشتن یک کتاب از روی میز یک پاسخ ارادی است.
